Alkohol metylowy

Alkohol metylowy (metanol, CAS 67-56-1) jest stosowany w przemyśle, w płynach do czyszczenia szyb lub jako paliwo. Na podstawie smaku i zapachu nie da się go odróżnić od alkoholu etylowego, co jest przyczyną zatruć przy spożywaniu alkoholu nieznanego pochodzenia (zawierającego metanol zamiast etanolu).

Kinetyka i metabolizm

Wchłania się szybko z przewodu pokarmowego. Szczytowe stężenie we krwi występuje po upływie 30–60 min od spożycia. Nie wiąże się z białkami osocza. Vd wynosi 0,6 l/kg mc. t0,5 – 12–30 h. Jest metabolizowany w wątrobie, wolniej niż etanol, przez dehydrogenazę alkoholową do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Proces przebiega wolniej niż w przypadku etanolu, co ma istotne znaczenie w przypadkach spożycia mieszaniny tych alkoholi. Metabolity metanolu są śmiertelnie trujące, powodują ciężką kwasicę nieoddechową i uszkodzenia narządowe. Rozwijająca się kwasica jest potęgowana przez gromadzenie się kwasu mlekowego w wyniku wtórnej hipoksji komórkowej.

Toksyczność

Wypicie 10 ml czystego metanolu może spowodować ślepotę. Dawka śmiertelna wynosi 0,5–1 ml/kg mc.

Obraz kliniczny

W początkowej fazie zatrucia niezmetabolizowany metanol powoduje depresję OUN i objawy upojenia podobnie jak etanol. W rozwiniętym zatruciu występują zaburzenia świadomości aż do śpiączki, hiperwentylacja (oddech Kussmaula), spadek ciśnienia tętniczego, tachykardia, czasem bradykardia; w ciężkich zatruciach drgawki, ostra niewydolność oddechowa, niekiedy ostre zapalenie trzustki. Swoiste dla zatrucia metanolem (zwłaszcza w przypadkach późno rozpoznanych) są zaburzenia widzenia, spowodowane obrzękiem i/lub uszkodzeniem siatkówki i nerwów wzrokowych. W większości przypadków uszkodzenie narządu wzroku jest nieodwracalne. Opisano kilka przypadków udanego leczenia zaburzeń widzenia z zastosowaniem glikokortykosteroidów.

Rozpoznanie

Badania toksykologiczne: stężenie metanolu w osoczu lub surowicy i w moczu. Stężenie metanolu we krwi >20 mg/dl uznaje się za toksyczne; przy stężeniu ~100 mg/dl dochodzi zwykle do uszkodzenia nerwów wzrokowych, a stężenie >150 mg/dl jest śmiertelne.

Inne badania: gazometria krwi tętniczej (głęboka kwasica nieoddechowa – często pH <7,0, HCO3 <10 mmol/l), luka anionowa, luka osmolalna, stężenie kwasu mlekowego, stężenia elektrolitów (Na, K) i aktywność aminotransferaz, amylazy oraz CK w surowicy, badanie dna oka (obraz uszkodzenia nie jest charakterystyczny).

W okresie rozwiniętej, głębokiej kwasicy stężenie metanolu we krwi może nie być duże (lub nawet jest nieoznaczalne), ponieważ uległ on już przemianom metabolicznym; ciężkość zatrucia ocenia się wówczas przede wszystkim na podstawie nasilenia kwasicy oraz wielkości luki anionowej i luki osmolalnej.

Leczenie

1. Dekontaminacja: nie zaleca się płukania żołądka ani stosowania węgla aktywowanego.

2. Odtrutki: hamują metabolizm metanolu przez hamowanie kompetycyjne dehydrogenazy alkoholowej. Należy je podawać do chwili uzyskania nieoznaczalnego stężenia metanolu we krwi:

1) etanol – zastosować jak najwcześniej: dawka nasycająca u osób przytomnych (i bez ryzyka krwawienia z przewodu pokarmowego) p.o. 2,5 ml 40% roztworu/kg, a u nieprzytomnych i.v. 10% roztwór etanolu w 5% glukozie 10 ml/kg przez 30 min. Dawka podtrzymująca 10% roztworu etanolu i.v. 1,5 ml/kg/h, u osób uzależnionych od alkoholu 2–3 ml/kg/h, a podczas hemodializy 3–4 ml/kg/h. Celem terapii jest utrzymanie stężenia etanolu we krwi w przedziale 100–150 mg/dl (1–1,5‰).

2) fomepizol – odtrutka alternatywna, mniej toksyczna od etanolu, wszystkie dawki w wolnym wlewie i.v. (przez 30 min) w 250 ml 0,9% roztworu NaCl lub 5% roztworu glukozy – dawka nasycająca 15 mg/kg, dawka podtrzymująca wstępnie 10 mg/kg 4 dawki co 12 h, następnie 15 mg/kg co 12 h. Podczas hemodializy: 10–15 mg/kg co 4 h.

3) kwas folinowy 50–70 mg i.v. lub kwas foliowy 50 mg p.o. (lub przez zgłębnik u osób nieprzytomnych) co 4–6 h, w celu zwiększenia eliminacji kwasu mrówkowego i tym samym ryzyka powikłań narządowych.

3. Metody przyśpieszonej eliminacji: hemodializa. Wskazania:

1) stężenie metanolu we krwi >50 mg/dl

2) stężenie metanolu we krwi <50 mg/dl z towarzyszącą kwasicą nieoddechową

3) zaburzenia widzenia

4) ciężka kwasica nieoddechowa

5) ostre uszkodzenie nerek

6) ciężki stan kliniczny i brak poprawy mimo intensywnego leczenia

7) ciężkie zaburzenia elektrolitowe w przebiegu zatrucia

8) konieczność skrócenia okresu eliminacji metanolu z ustroju.

Zabieg należy kontynuować do całkowitej eliminacji metanolu z ustroju i ustąpienia kwasicy metabolicznej (w razie konieczności powinien trwać nawet kilkanaście godzin).

4. Leczenie objawowe: należy podtrzymywać podstawowe czynności ustroju i korygować występujące zaburzenia. Leczenie wstępne kwasicy nieoddechowej: początkowo 1–2 mmol/kg (w pierwszej fazie zatrucia ≥400–600 mmol) NaHCO3 i.v. u wszystkich chorych z pH krwi tętniczej <7,3. Celem jest osiągnięcie pH >7,35. W większości przypadków zatruć pomimo zastosowania NaHCO3 do wyrównania kwasicy konieczne jest przeprowadzenie hemodializy.

Powikłania

Upośledzenie wzroku lub ślepota są na ogół nieodwracalne.